آنچه که برای اولین بار در ذهن بشر شکل می‌گیرد و موجودیت می‌یابد، مفهوم[1] نام دارد. مفهوم می‌تواند نام یک شیء، بیان یک احساس و یا هر چیز دیگری از این دست باشد. در مورد تعریف مفهوم در دایره المعارف انکارتا[2] آمده است : هر چیزی که بر مبنای تجربه، خلاقیت و یا تصویرسازی و فرضیه‌پردازی توسط ذهن بوجود آید.

مفهومی که در ذهن ایجاد شده‌است بایستی توسط یکی از ابزارهای ارتباطی انسان، که آنها را "زیست‌رسانه[3]" نام نهاده‌اند، به دیگران منتقل شود. مثلاً از طریق سخن، دست‌نوشته، حرکات بدن و یا به هر صورت دیگر. در هر حال، چیزی که بر این اساس به وجود می‌آید، داده[4] نام دارد. ویکیپدیا، دایره المعارف اینترنتی در تعریف داده می‌گوید: مجموعه‌ای از واحدهای اطلاعاتی که از هم مستقل هستند[5].

داده‌ی خام، بایستی توسط یک ابزار عملگر[6] و یا در حین یک فرایند[7]، مورد بررسی، تغییر و تکمیل قرار گیرد تا برای انسان ارزش استفاده داشته باشد. این فرایند را پردازش[8] یا پروسه می‌نامند. محصول این فرایند، موجودیتی غنی‌تر از داده است که قابلیت استفاده دارد و به آن، فراداده[9] یا اطلاعات[10] می‌گویند. وب‌سایت دیکشنری دات کام[11] در تعریف اطلاعات آورده است‌: مجموعه‌ای از حقایق و یا داده‌ها.

پس از کسب اطلاعات کافی در یک مورد، به شناخت از آن مورد دست می‌یابیم. شناخت[12] یاآگاهی[13]، حالتی است که به ما، امکان بررسی یک موضوع و تصمیم گیری در قبال نحوه‌ی مواجهه با آن را می‌دهد. شناخت نیز در سطحی بالاتر از اطلاعات قرار دارد. اما همانند موجودیت‌های قبل از خود ( که به نحوی، پیش‌نیازهایش نیز به شمار می‌روند )، در برخی موارد، تمایز آن با موجودیت قبل و بعد ممکن نیست. دیکشنری وبستر در مورد آگاهی می‌نویسد: مرحله‌ا‌ی سطح بالا از فهم در مورد یک موضوع[14]‌.

دانش[15] یا خرد[16]، سطح عالی آگاهی از یک موضوع است و زمانی حاصل می‌شود که شناخت ما در مورد چند موضوع متفاوت، در کنار هم قرار گیرد و به نتیجه‌ای سودمند منتهی شود که خارج از محدوده‌ی درک شناختی ما از یک پدیده است. دانش را اینگونه تعریف می‌کنند: شناخت کاملی از یک موضوع که بر پایه‌ی تجربه و تحلیل ذهنی بوجود می‌آید[17].

از بین موارد ذکر شده، دو مورد وجود دارند که مطلقاً مختص انسان بوده و از دسترس رایانه‌ها و ماشین‌ها، هرچند هوشمند و قدرتمند، به دور هستند. آن دو مورد، مفهوم و دانش هستند. تولید مفهوم و دست‌یابی به دانش، چیزی است که هوش مصنوعی[18] امروزی نتوانسته است به قلمرو آن وارد شود و متعالی‌ترین آرزوی دانشمندان این عرصه، همواره این بوده است که ماشینی تولید کنند که مفاهیم ذهنی بشر را درک کرده، مفهوم تولید نماید و دانش برخورد با مشکلات را دارا باشد.

آنچه که امروزه در علم هوشمندی ماشین‌آلات بدان تکیه داریم، تنها تصمیم‌گیری[19] بر اساس موقعیت مکانی و زمانی‌ و بر پایه‌ی شبیه‌سازی رفتار انسانی است و نه ایجاد مفهوم و دارابودن دانش. سیستم‌های پشتیبانی از تصمیم‌گیری[20] و سیستم‌های خبره[21]، از این دست پیشرفت‌ها هستند که البته مدت زیادی نیست که در علوم رایانه وارد شده‌اند.

برای درک بهتر تعاریف بالا، مثالی را ارائه می‌دهیم. کلمه‌ی "آتش" را در نظر گرفته و سعی می‌کنیم مفاهیم، داده، اطلاعات، شناخت و دانش پیرامون آن را بررسی کنیم. مثال‌های بی‌شماری در این رابطه می‌توان ارائه داد که در اینجا به یک مورد اکتفا نموده و مابقی را به ذهن خلاق و جستجوگر خواننده‌ی محترم این متن واگذار می‌کنیم.

برخی مفاهیم مربوط به آتش اینها هستند : جسم، داغ بودن، سوزش دست، احساس بد

تعدادی از داده‌های این مسأله می‌توانند اینها باشند : جسم داغ گوشه‌ی اتاق، به سمت جسم حرکت کردن، دست زدن به جسم

اطلاعات موجود : جسم داغ دست را سوزاند، احساس بسیار بدی دارم

شناخت موضوع : گوشه‌ی اتاق جسم داغی وجود دارد که دست را می‌سوزاند، هر جسم داغ می‌تواند دست را بسوزاند و احساس بسیار بدی ایجاد کند

دانشی که ممکن است بدست آید : اگر در جنگل تنها بودم و گرگ به من حمله کرد، جسم داغی را ( مثلاً انتهای گداخته‌ی تکه‌چوبی از آتشی که برای گرم‌کردن خودم درست کرده‌ام ) به سمت او بگیرم تا بسوزد، فرار کند و من صدمه نبینم.